Wielu z nas, rodzic�w wychowuj�cych dzieci z wad� s�uchu, prze�ywa dr�cz�cy problem: jak znale�� w ci�gu dnia zape�nionego prac� zawodow� i domow�, tyle godzin, ile trzeba po�wi�ci� naszemu dziecku, aby rozw�j jego mowy m�g� przebiega� prawid�owo? Jak pogodzi� zwyk�e obowi�zki - zwi�zane z zapewnieniem rodzinie godziwych warunk�w �ycia - z dodatkowymi zadaniami, kt�re stawia przed nami konieczno�� rehabilitacji dziecka? Przecie� wykonanie tych zada� wymaga przede wszystkim ustawicznej obecno�ci przy dziecku, sta�ej gotowo�ci do rozmowy i do wsp�dzia�ania z nim, nieustannej troski o rozumne zaspokajanie jego najwa�niejszej potrzeby psychicznej, jak� jest potrzeba komunikowania si� z najbli�szymi osobami, potrzeba rozumienia i bycia rozumianym.

Nie ka�da matka mo�e po�wi�ci� czas wy��cznie na prac� z dzieckiem. Nie w ka�dej rodzinie jest gotowa do pomocy babcia. Niewiele rodzin sta� na p�atn� pomoc domow�. A tymczasem specjali�ci m�wi� nam ci�gle o konieczno�ci pracy systematycznej, wielogodzinnej, wieloletniej. Pracy opartej na ustawicznym kontakcie z dzieckiem, na nieprzerwanych zabiegach, �eby ka�d� niemal minut� wykorzysta� dla rozwoju mowy i kszta�cenia j�zyka. Specjali�ci wskazuj� nam jako wz�r godny na�ladowania matki, kt�rym - dzi�ki po�wi�ceniu "�ycia za �ycie" - uda�o si� osi�gn�� ich cel: dziecko z wad� s�uchu m�wi na tyle dobrze, �e mo�e �y� i kszta�ci� si� w�r�d ludzi s�ysz�cych.

Wiele zapracowanych i pozbawionych wszelkiej pomocy matek nie mo�e ud�wign�� ci�aru stawianych im zada� i z tej przyczyny �yje w g��bokim l�ku o los swoich dzieci i w poczuciu winy nieuniknionej, chocia� usprawiedliwionej. Nasza �wiadomo�� bezsilno�ci i poczucie winy sprawia, �e nasze dzieci cierpi� nie tylko z powodu kalectwa s�uchu, ale r�wnie� z powodu l�ku, kt�ry im si� udziela, i z powodu poczucia winy, �e s� przyczyn� cierpienia swoich matek. A przecie� ka�demu dziecku najbardziej potrzebna jest szcz�liwa i kochaj�ca matka, matka, kt�ra potrafi wyposa�y� w wiar� w ludzi i w samego siebie, w nadziej� i �wiadomo�� warto�ci �ycia.

Matki dzieci z uszkodzonym s�uchem oczekuj� wi�c od swoich doradc�w i specjalist�w, kt�rzy kieruj� rehabilitacj� ich dzieci, nie moralizowania i zach�ty do ofiarno�ci, ale psychicznego wsparcia i konkretnej pomocy metodycznej. Potrzebuj� wskaz�wek, w jaki spos�b u�atwi� i usprawni� swoj� prac�, skr�ci� czas oczekiwania na jej pierwsze pomy�lne efekty, jak dostosowa� wymagania do rzeczywistych mo�liwo�ci dziecka i sprawi�, �eby wysi�ek wk�adany w �wiczenia logopedyczne by� wysi�kiem na ludzk� miar�, a nie przekraczaj�cym cz�owiecze si�y heroizmem, kt�ry matce i dziecku odbiera rado�� �ycia i przysparza pychy lub rozczarowania.

Poszukuj�c sposob�w u�atwiaj�cych prac� logopedyczn� trzeba pami�ta�, �e dziecko z wad� s�uchu nie jest dzieckiem niesprawnym, ale dzieckiem o innej konfiguracji osi�galnych dla niego sprawno�ci. Dziecko nie mo�e by� traktowane jak uszkodzony przedmiot, kt�ry mo�na naprawi�, ale jak cz�owiek, kt�remu mamy pom�c w przygotowywaniu si� do samodzielnego �ycia, u�atwi� rozw�j ogromnych zwykle mo�liwo�ci. Z nasz� pomoc� dziecko ma nauczy� si�, jak sobie radzi� z barier� komunikacyjn� dziel�c� je od ludzi s�ysz�cych.

Wsp�lne pokonanie bariery komunikacyjnej to jest w�a�nie najwa�niejsze zadanie rodzic�w i dziecka z wad� s�uchu. Im wcze�niej zostanie pokonana ta bariera mi�dzy matk� a dzieckiem, tym pe�niejszy i bardziej warto�ciowy b�dzie ich wzajemny kontakt, tym mniej m�cz�ce i uci��liwe b�d� zaj�cia logopedyczne, tym wcze�niej zobaczymy rzeczywiste mo�liwo�ci naszego dziecka i b�dziemy wyra�niej dostrzega� rozw�j jego umiej�tno�ci, tym wcze�niej te� nasze dziecko zacznie �wiadomie i bez przymusu uczestniczy� w pracy nad kszta�ceniem w�asnego j�zyka.

Jednym ze sposob�w pokonania bariery komunikacyjnej miedzy matk� a jej nies�ysz�cym d�wi�k�w mowy dzieckiem jest metoda uzupe�niania mowy gestami wspomagaj�cymi czytanie z ust. Metoda ta na �wiecie jest znana pod nazw� cued speech. Jest ona zalecana przez specjalist�w z UNESCO oraz przez Mi�dzynarodowe Biuro Audiofonologii jako metoda uzupe�niaj�ca wychowanie s�uchowe i wydatnie u�atwiaj�ca nauk� mowy. Jej tw�rc� jest profesor wy�szej uczelni dla G�uchych w Waszyngtonie, dr Orin Cornrett. Metoda zosta�a przystosowana do kilkudziesi�ciu j�zyk�w i jest stosowana z powodzeniem w wielu krajach. Najlepsze efekty osi�ga si� przy jednoczesnym zastosowaniu dobrze dobranych protez (aparat�w s�uchowych lub wszczepu �limakowego).

Polska adaptacja cued speech nosi nazw� metody fonogest�w. Jej zastosowanie w rodzinach wychowuj�cych dzieci z g��bokim uszkodzeniem s�uchu oraz w przedszkolach i szko�ach integracyjnych, a tak�e w szko�ach dla dzieci nies�ysz�cych i s�abo s�ysz�cych przynosi oczekiwane rezultaty. Fakt ten stwierdzam z ca�a odpowiedzialno�ci�, nie tylko jako autorka polskiej adaptacji cued speech, ale przede wszystkim jako matka �ukasza, kt�ry dzi�ki tej metodzie by� dzieckiem pogodnym, radosnym i nie obci��onym przerastaj�cymi jego mo�liwo�ci zadaniami, uczy� si� ch�tnie i m�wi� dos�ownie bez ustanku, podobnie jak jego s�ysz�cy r�wie�nicy. Zadawa� pytania, poszukiwa� odpowiedzi, wyra�a� w�asne zdanie, opowiada� o swoich prze�yciach, czyta�, pisa� i recytowa� wiersze. Jego wymowa nie jest w pe�ni prawid�owa, ale poprawia si� z ka�dym rokiem. Z ka�dym rokiem te� wzbogaca si� jego s�ownik i kszta�ci poprawno�� samodzielnie budowanych zda�. Metoda fonogest�w pomog�a �ukaszowi w pe�ni wykorzysta� jego niewielkie resztki s�uchu i uczy� si� uwa�nie s�ucha� z pomoc� wzroku.

�ukasz chodzi� do klasy specjalnej, w kt�rej wszyscy nauczyciele stosowali t� metod�, dzi�ki czemu nie musia� udawa� dziecka s�ysz�cego, ale te� nie by� i nie jest skazany na wy��czny kontakt z nies�ysz�cymi. Potrafi odczytywa� wypowiedzi z ust wielu ludzi, tak�e wielu os�b obcych, i nawi�zuje �atwo kontakt zar�wno z u�ywaj�cymi fonogest�w kolegami, jak i z osobami s�ysz�cymi, kt�re m�wi� do niego bez fonogest�w, a tak�e z osobami u�ywaj�cymi j�zyka migowego.

Metod� cued speech wybrali�my z m�em dla �ukasza za rad� Profesora Tadeusza Ga�kowskiego, poniewa� nasz starszy syn, Pawe�, rewalidowany intensywnie "czyst�" metod� oraln�, najpierw w domu pod kierunkiem logoped�w, a potem przez nauczycieli w szkole specjalnej, nie m�g� podo�a� naciskowi psychicznemu i nie osi�gn�� oczekiwanych umiej�tno�ci, mimo �e by� dzieckiem inteligentnym, wra�liwym i na pocz�tku by� ch�tny do pracy. Naszemu m�odszemu synowi zosta�y oszcz�dzone smutne do�wiadczenia starszego brata.

Dzi�ki dobrej woli i wspania�ej pracy ma�ej grupki znakomitych nauczycieli z o�rodk�w szkolno-wychowawczych dla dzieci g�uchych w Lublinie i Radomiu, uda�o si� dok�adnie sprawdzi� poprawno�� przystosowania cued speech do j�zyka polskiego i szczeg�owo opracowa� metod� fonogest�w jako konsekwentny spos�b post�powania logopedycznego, zmierzaj�cy do u�atwienia dzieciom z g��bokim uszkodzeniem s�uchu rozwoju mowy i praktycznej nauki j�zyka polskiego. Obecnie metoda ta jest ju� do dyspozycji rodzic�w, logoped�w i nauczycieli, wraz z pe�nym programem rehabilitacji i kszta�cenia, pomocami dydaktycznymi, w kt�rych sk�ad wchodzi czterogodzinny film instrukta�owy, pomys�y gier, �wicze� i zabaw.

Nie�atwo w kilku zdaniach poinformowa� na czym polega metoda kszta�cenia j�zykowego. Metoda fonogest�w - m�wi�c w skr�cie i w uproszczeniu - polega na tym, �e specjalne precyzyjne ruchy r�ki m�wi�cej matki, nauczycielki lub innej osoby pomagaj� dziecku szybko odr�nia� i dok�adnie rozpoznawa� wymawiane jednocze�nie g�oski i sylaby, a dzi�ki temu u�atwiaj� trwa�e uczenie si� s��w i zda�. Metoda fonogest�w nie zwalnia zatem matki i innych ludzi s�ysz�cych z wysi�ku na rzecz dziecka, ale wysi�ek ten racjonalizuje, zwi�ksza jego skuteczno��, przyspiesza efekty, a przede wszystkim pozwala unikn�� niepowodze� i stres�w spowodowanych tym, �e dziecko z wad� s�uchu zazwyczaj odbiera s�owa niedok�adnie, jako zniekszta�cone, niepe�ne, ma�o wyra�ne. Fonogesty sprawiaj�, �e dla dziecka wypowiedzi s�owne staj� si� wyra�ne. Dzi�ki temu dziecko samo szybko i ch�tnie zaczyna m�wi� z fonogestami i chocia� na pocz�tku m�wi - jak wszystkie dzieci - nieudolnie i nieprawid�owo, mo�e by� trafnie rozumiane przez osoby najbli�sze, dzi�ki czemu otrzymuje co�, co jest najwa�niejsze dla rozwoju jego mowy: motywacj� do dalszego wysi�ku. Dziecko nie odczuwa presji ze strony rodzic�w i logoped�w staraj�cych si� je ustawicznie usprawnia� i korygowa�, bowiem oni sami usprawniaj� i koryguj� w�asny spos�b m�wienia, aby u�atwi� odbi�r dziecku, a jemu daj� wz�r, jak przezwyci�a� przeszkody w komunikowaniu si�.

Czy �atwo jest nauczy� si� m�wi� z fonogestami? Czy do opanowania tej umiej�tno�ci potrzebne s� jakie� szczeg�lne uzdolnienia?

Opanowanie sztuki p�ynnego m�wienia z fonogestami wymaga oczywi�cie pewnego czasu, a m�wienie w ten spos�b do dziecka wymaga sta�ego �wiadomego panowania nad sposobem, w kt�ry m�wimy. Trzeba m�wi� tak, �eby dziecko mog�o jak najlepiej s�ysze� i dok�adnie widzie� nasz� twarz i r�k�. R�ka musi wykonywa� bardzo precyzyjne, rytmiczne ruchy, w tempie doskonale dostosowanym do tempa m�wienia. Same ruchy nie s� zbyt skomplikowane i mo�na je opanowa� w ci�gu kilku dni. Najtrudniejsze jest osi�gni�cie p�ynno�ci, kt�ra jest konieczna, aby nie zniekszta�ca� wymawianych s��w. Fonogesty nie zast�puj� bowiem mowy, same, bez s��w, nic nie znacz�. S� tylko �rodkiem u�atwiaj�cym wzrokowe dostrzeganie r�nic mi�dzy wymawianymi g�oskami i sylabami. Dysponuj�c tym prostym �rodkiem u�atwiaj�cym przekaz, mo�emy wypracowa� razem z naszym dzieckiem dogodny dla niego spos�b prowadzenia dialogu i naturalnej nauki j�zyka.

Najwa�niejszym walorem fonogest�w jest to, �e nie odwracaj� uwagi od s�uchania i nie zamykaj� dziecka w zamkni�tym kr�gu ludzi znaj�cych tylko ten spos�b porozumiewania si�. Dziecko, kt�re nauczy�o si� czyta� z ust z fonogestami, wykorzystuje t� umiej�tno�� i bez fonogest�w. Kiedy fonogesty przestaj� by� konieczne, dzieci same rezygnuj� z ich u�ywania. Wracaj� do nich, gdy widz� tak� potrzeb�.