|
Je�li moje dziecko nie s�yszy, to ja nie umiem m�wi�. Aby wyzwoli� si� z kalectwa, musimy nauczy� si� rozmawia�. |
|
|
|
|
Renata Ko�odziejczyk Kompetencje j�zykowe uczni�w nies�ysz�cych a ich szanse edukacyjne
Studiowanie os�b nies�ysz�cych od urodzenia wymaga ogromnego zaanga�owania zar�wno studenta, jak i ca�ego �rodowiska akademickiego. Do niedawna uczniowie prelingwalnie nies�ysz�cy bardzo rzadko studiowali, gdy� ich kompetencje j�zykowe, bez odpowiedniego wsparcia z zewn�trz, by�y niewystarczaj�ce, aby sprosta� wymaganiom edukacyjnym uczelni wy�szej. Dzi�, po obaleniu mit�w dotycz�cych ograniczenia potencja�u intelektualnego os�b z uszkodzeniami narz�du s�uchu, coraz cz�ciej d��y si� do inkluzji dzieci i m�odzie�y nies�ysz�cej do spo�eczno�ci s�ysz�cych. Wielu g�uchych czuje potrzeb� kszta�cenia si� na poziomie wy�szym, wi�kszo�� z nich rezygnuje jednak ze swych marze� ze wzgl�du na znaczne niedobory wiedzy i kompetencji j�zykowej. Warto zastanowi� si� nad rodz�cymi si� pytaniami. Dlaczego studenci nies�ysz�cy, pomimo tak g��bokich ogranicze� j�zykowych i komunikacyjnych, chc� si� kszta�ci�? Jakie w ich percepcji napotykaj� trudno�ci w zdobywaniu wiedzy? Szukaj�c odpowiedzi "u �r�d�a", przytocz� wypowiedzi os�b nies�ysz�cych, uczestnicz�cych w badaniach ankietowych, przeprowadzonych przez nies�ysz�c� studentk� III roku pedagogiki KUL. Dlaczego nies�ysz�cy chc� si� kszta�ci�?
Czy nies�ysz�cym trudniej jest si� kszta�ci�, ni� s�ysz�cym? Dlaczego?
Co tobie najbardziej utrudnia nauk�?
Przyjmuj�c na studia osoby nies�ysz�ce musimy mie� dobr� orientacj� w ich trudno�ciach, ale przede wszystkim w mo�liwo�ciach i stawia� im wymagania na miar� tych mo�liwo�ci. W praktyce oznacza to wymaga� du�o, uwzgl�dniaj�c trudno�ci [zob. K. Krakowiak, 2003 b].
W Katolickim Uniwersytecie Lubelskim przy Katedrze Pedagogiki Specjalnej powsta�o Centrum Edukacji Nies�ysz�cych i S�abo S�ysz�cych. Zadaniem Centrum jest obj�� opiek� merytoryczn� student�w nies�ysz�cych, pocz�wszy od egzamin�w wst�pnych przez ca�y okres ich studiowania [zob. K. Krakowiak, 2003 a] W celu stworzenia przyjaznego �rodowiska zapewniamy nies�ysz�cym podopiecznym:
Najostro�niej wykorzystywanym �rodkiem wspomagaj�cym komunikacj� jest j�zyk migowy, mimo obiegowej opinii g�osz�cej has�o: "t�umacze j�zyka migowego dla nies�ysz�cych". Studenci nies�ysz�cy domagaj� si� t�umaczy j�zyka migowego na uczelni, mimo i� na pytanie, czy g�uchy mo�e studiowa� znaj�c dobrze j�zyk migowy, a s�abo j�zyk polski, wi�kszo�� z nich odpowiada negatywnie. Z metodycznego punktu widzenia taka sytuacja jest niekorzystna, szczeg�lnie w przypadku studi�w humanistycznych. Zapis w regulaminie Centrum brzmi: "Celem zorganizowanej pomocy dla os�b nies�ysz�cych w KUL jest u�atwienie dost�pu do wiedzy, kt�r� powinien zdoby� student (absolwent). Kszta�cenie odbywa si� w j�zyku polskim. Student powinien pos�ugiwa� si� biegle j�zykiem polskim w pi�mie (czyta� i pisa�). Pomocy udziela si� tylko tym studentom, kt�rzy zwracaj� si� z pro�b� o pomoc i systematycznie uczestnicz� w specjalnie zorganizowanych zaj�ciach. �rodki stosowane w komunikowaniu si� ze studentami nies�ysz�cymi s� dostosowane do potrzeb student�w w nast�puj�cy spos�b:
W praktyce oznacza to, �e w czasie pierwszych lat studi�w studenci mog� korzysta� z pomocy t�umacza j�zyka migowego, ale na bardziej zaawansowanym poziomie ju� nie. Preferowane s� natomiast �rodki wspomagaj�ce komunikacj� j�zykow�, takie jak mowa wspomagana fonogestami (transliteracja) i pismo. Przyczyn podj�cia takich decyzji mo�na poda� kilka. Za najwa�niejsz� uzna� nale�y fakt, �e dorobek kultury i nauki �wiatowej utrwalony jest w formie pisanej j�zyk�w narodowych. J�zyk migowy nie ma mo�liwo�ci utrwalania, zapisu. Wymaga zawsze obecno�ci �ywej osoby t�umacza. Ponadto obowi�zkiem ka�dego studenta jest przygotowa� samodzielnie pisemn� prac� licencjack� lub magistersk�. Nie da si� tego uczyni� znaj�c wy��cznie j�zyk migowy. Studia maj� doprowadzi� do samodzielno�ci w zdobywaniu wiedzy. Studiowanie za po�rednictwem j�zyka migowego mo�e by� cz�ciowe i pozorne. Jaki poziom kompetencji j�zykowej konieczny jest, aby radzi� sobie na studiach? Przez kompetencj� j�zykow� rozumiem umiej�tno�� pos�ugiwania si� j�zykiem na wszystkich jego poziomach organizacji: fonologicznym, morfologicznym, leksykalnym i sk�adniowym. Na kompetencje wymagane w momencie rozpoczynania studi�w wskazuj� "Kryteria oceniania prac pisemnych z literatury polskiej os�b z g��bokimi, prelingwalnymi uszkodzeniami s�uchu (nies�ysz�cych od urodzenia) [K. Krakowiak 2003 a, s. 31-32]:
Celem bada� przeprowadzonych przez autork� niniejszego artyku�u by�a pr�ba oceny niekt�rych aspekt�w kompetencji j�zykowej student�w nies�ysz�cych kszta�c�cych si� w KUL. W badaniach uczestniczy�a grupa dziesi�ciu student�w ze znacznymi lub g��bokimi, prelingwalnymi uszkodzeniami s�uchu. Respondentom zaprezentowano dziesi�� historyjek obrazkowych, na podstawie kt�rych mieli opowiedzie� w j�zyku polskim dziesi�� mo�liwie najciekawszych opowiada�. Przebieg badania rejestrowano na kasetach magnetowidowych, dzi�ki czemu teksty m�wione zosta�y zapisane i przygotowane do analizy j�zykowej Przedstawione pr�bki tekst�w powsta�y na podstawie czteroelementowej historyjki obrazkowej, jako wypowiedzi m�wione nosz� specyficzne cechy m�wionej odmiany j�zyka i w ocenie autora bada� prezntuj� skrajne typy mo�liwo�ci j�zykowych badanych student�w. B: Mama prosi�a, �eby zabra� parasol. On nie chcia�. I poszeed� i by� pada deszcz. I wr�ci� do domu i jest chory. Mama zobaczy�a temperatur� i jest wysoko gor�ce. I teraz musi zastrzyk i ch�opiec. Ch�opiec bardzo boi si�. �: Ch�opiec ma zamiar p�j�� chyba do szko�y, czy na uczelni. Jego mama radzi, �e pogoda bardzo brzydka i jest deszcz, wiec ch�opiec nie s�ucha o rad mamy, czyli jego syn. Syn, ch�opiec �azi po mie�cie i nagle ju� pada deszcz i zamarzn�� si� na ko�� i chyba wr�ci� do domu i szybko si� przezi�bi� i zachoruje. Syn przychodzi, wielki wstyd za niepos�uchiwanie mamy. Wi�c mama martwi si� i sprawdza jego temperatura cia�a i poda�a mu gor�c� herbat� z miodem i um�wi� si� z doktorem, �eby przyjdzie zbada� chorego synka. I on ma l�k o zastrzyku. I lekarz powiedzia�: "b�dzie wszystko dobrze. masz by� zdrowy chyba za pi�� dni, czy za tydzie�. B�dziesz zdr�w jak ryba. G: Na tym obrazie jest matka i syn. Syn wychodzi z domu, a matka przypomina , �e musi wzi�� parasol, a syn powiedzia�, �e nie chce, a matka prosi�a. A on , nie, nie chce i wi�c poszed� bez parasola. Na pewno mama by�a niezadowolona. A syn by� uparty. A na drugim obrazie wida�, �e akurat pada deszcz jak syn wychodzi z domu i jest na drodze i zimno mu. Widocznie zmarznie. On nie wr�ci� do domu, szed� dalej, zmarz�. Smutny, na pewno �a�uje, �e nie wzi�� parasola. A potem, kt�rego� dnia ch�opak po powrocie do domu zmarz�. By� ubrany, mokry po deszczu i matka zauwa�y�, �e ch�opak chyba �le si� czu� i wi�c przymierzy� temperatur� i w ko�cu matka si� wystraszona i ma wysok� temperatur�, a ch�opak cierpi chory, ma na szyj� szalik, wygl�da na to �e jest chory, �e ma mo�e gardlo, ma czerwone na policzku i matka da�a swego syna herbat� na gor�co i matka w ko�cu wezwa�a lekarza, bo mia� straszn� wysok� temperatur� i lekarz zbada� syna i wygl�da, �e ma problem ze zdrowotnym. Musi da� zastrzyk a ch�opak jest wystraszony. Pewnie, �e nie lubi zastrzyk, a niestety musi i w ko�cu da� ch�opcu zastrzyk i na pewno na ko�cu powiedzia�, �e trzeba si� ciep�o ubra� jak jest na dworze zimno i trzeba wzi�� parasol jak jest deszcz i na pewno lekarz upomina� syna, co on powinien dba� o zdrowie. I zako�czy�o si�, chyba ju� wr�ci� do zdrowia. Pobie�na analiza zaprezentowanych opowiada� pozwala stwierdzi�, �e umiej�tno�ci j�zykowe badanych student�w s� bardzo zr�nicowane. Tekst pierwszy zaskakuje ub�stwem leksykalnym, a tak�e sk�adniowym. Tre�� czterech obrazk�w zosta�a zawarta w siedmiu zdaniach pojedynczych lub wsp�rz�dnie z�o�onych ��cznie za pomoc� nadu�ywanego sp�jnika "i". Na uwag� zas�uguje zwrot "by� pada deszcz". Student "pada deszcz" potraktowa� jako nierozerwalny zwi�zek frazeologiczny. Pomimo wielu brak�w tekst jest komunikatywny. Intencja nadawcy jest czytelna dla odbiorcy. Tekst drugi zwraca uwag� bogactwem leksykalnym, nasyceniem zwi�zkami frazeologicznymi (np. zamarzn�� si� na ko��; B�dziesz zdr�w jak ryba) oraz wyszukanymi konstrukcjami sk�adniowymi. Pomimo tego, wypowied� nie jest wolna od licznych b��d�w w zakresie leksyki (np.: niepos�uchiwanie), fleksji i sk�adni w zakresie zwi�z�w zgody, rz�du i konstrukcji z�o�onych. Studenta cechuje du�a swoboda i odwaga w pos�ugiwaniu si� j�zykiem. Radz�c sobie z niedoborami wiedzy z zakresu terminologii ch�tnie tworzy neologizmy lub neosemantyzmy nie znane w zasobie leksykalnym, aczkolwiek umotywowane logicznie i s�owotw�rczo. Tekst trzeci jest najd�u�szy, z najmniejsz� ilo�ci� b��d�w na ka�dym poziomie organizacji j�zyka. Swobodny, wartki,wyszukany styl opowiadania uzyskany jest dzi�ki wykorzystaniu element�w mowy zale�nej i niezale�nej, pr�bie opisu my�li i prze�y� wewn�trznych bohater�w, ale przede wszystkim dzi�ki bogactwu leksykalnemu, frazeologicznemu i sk�adniowemu. Wszystkie badane osoby prezentuj� wysoki poziom znajomo�ci j�zyka migowego, jednak o jako�ci ich studiowania decyduj� umiej�tno�ci pos�ugiwania si� w mowie i w pi�mie j�zykiem polskim.. Autor pierwszego opowiadania z trudem przechodzi przez kolejne etapy studiowania. Jest to mo�liwe tylko dzi�ki bardzo intensywnej pomocy ze strony Centrum i najbli�szego �rodowiska akademickiego. Jego mo�liwo�ci rozumienia tre�ci programowych, pomimo ograniczonego poziomu umiej�tno�ci j�zykowych, nie odbiegaj� znacznie od potencja�u pozosta�ych koleg�w, dlatego wysi�ek studenta i ca�ego zespo�u wspieraj�cego ma sens, gdy� przyczynia si� do bardzo intensywnego rozwoju j�zykowego jednostki. Pozostali studenci, zdolniejsi j�zykowo, z wi�kszym do�wiadczeniem, lepiej radz� sobie z programem nauczania, wykazuj� wi�cej samodzielno�ci w dochodzeniu do wiedzy. Na uwag� zas�uguje fakt, �e autork� ostatniej, najlepszej pod wzgl�dem j�zykowym wypowiedzi by�a absolwentk� V roku studi�w, tu� po zdobyciu dyplomu magisterskiego, natomiast dwa teksty wcze�niejsze zaprezentowali studenci trzeciego roku, a wi�c z tendencj� do dalszego intensywnego rozwoju j�zykowego w ci�gu najbli�szych lat studiowania. Analiza lingwistyczna tekst�w pozwala zaobserwowa�, �e ka�dy z badanych student�w w r�ny, typowy dla siebie spos�b radzi sobie z trudno�ciami j�zykowymi. Jedni maj� tendencje do kreatywno�ci j�zykowej, wype�niaj�c w ten spos�b niedobory kompetencji, inni raczej wycofuj� si� w sytuacjach trudnych. Niezale�nie jednak od stosowanych strategii, im wi�ksze kompetencje j�zykowe student�w nies�ysz�cych, tym wi�ksza samodzielno�� w zdobywaniu wiedzy. W podsumowaniu nale�a�oby zwr�ci� uwag� na te aspekty rozwoju j�zyka, kt�re uzna� trzeba za kluczowe w kontek�cie oceny szans edukacyjnych m�odzie�y z uszkodzeniami narz�du s�uchu. Przeprowadzone badania i obserwacje pozwalaj� sformu�owa� kilka wniosk�w. O mo�liwo�ciach przyswajania i przetwarzania informacji decyduj� przede wszystkim kompetencje w zakresie morfologii, leksyki, frazeologii i konstrukcji sk�adniowych. To w�a�nie te aspekty j�zyka w najwi�kszym zakresie zaanga�owane s� w przekazywanie sens�w. Trudno�ci w zakresie fleksji w mniejszym stopniu ograniczaj� dost�p do intencji autora, zar�wno w komunikatach nadawanych, jak i odbieranych. Wyrazisto�� wymowy r�nie� nie decyduje o jako�ci studiowania. Wypowied� ustn� mo�na zast�pi� tekstem pisanym i tym kana�em przekaza� swoj� wiedz� o j�zyku, �wicie i studiowanej materii. Aby trafnie oceni� wiedz� i kompetencje j�zykowe nies�ysz�cych student�w trzeba nauczy� komunikowa� sie z nimi. Komunikuj�c si� mamy szans� stawia� im wymagania na miar� ich mo�liwo�ci, skutecznie pomaga� i rzeczywi�cie prowadzi� ich do samodzielno�ci i dojrza�o�ci poznawczej. Przy dobrze zorganizowanej pomocy dla wielu nies�ysz�cych student�w czas studi�w to okres ogromnego post�pu w zakresie kompetencji j�zykowych, dlatego g��boki sens ma otwieranie przed nimi mo�liwo�ci studiowania, mimo �e na pocz�tku tej drogi wydawa� si� mo�e, �e nie spe�niaj� naszych oczekiwa� co do prezentowanego poziomu komunikacji j�zykowej. Bibliografia
Ko�odziejczyk R. (2004) Rola transliteratora w integracyjnej edukacji mlodzie�y nies�ysz�cej. W: Cz. Kosakowski, A. Krause (red.) Rehabilitacja, opieka i edukacja specjalna w perspektywie zmiany. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej 3. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmi�ska-Mazurskiego, s.193-198. Ko�odziejczyk R. (2005) Strategie przetwarzania informacji podczas symultanicznej transliteracji tekst�w osobom nies�ysz�cym. W: K. Ciepiela (red.) Procesy poznawcze i j�zyk. Klasyczna problematyka - wsp�czesne rozwi�zania. Piotrk�w Trybunalski, NWP, s. 119-126. Krakowiak K.; Ko�odziejczyk R.(2003) Transliteracja jako spos�b przekraczania barier mi�dzy osobami s�ysz�cymi i nies�ysz�cymi. W: J Bergier (red.) Sport powszechny w integracji z niepe�nosprawnymi we wsp�lnej Europie. Bia�a Podlaska: Wydawnictwo PWSZ Bia�a Podlaska, s. 29-42. Krakowiak K. (2003 a): O wsparcie student�w nies�ysz�cych w spo�eczno�ci akademickiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Lublin: Wyd. KUL. Krakowiak K. (2003 b): Szkice o wychowaniu dzieci z uszkodzeniami s�uchu. Stalowa Wola. Regulamin Centrum Edukacji Nies�ysz�cych i S�abo S�ysz�cych przy Katedrze Pedagogiki Specjalnej KUL, Lublin 2004, s. 3. |
Fonogesty.org