Artyku� zosta� pierwotnie opublikowany przez Brytyjskie Stowarzyszenie Nauczycieli G�uchych (British Association of Teachers of the Deaf) w 2005 roku. Dzi�kujemy Anne Worsfold i Cued Speech Organisation w Wielkiej Brytanii za pozwolenie na przedruk tego artyku�u.

Sk�d zdoby� pewno��, �e dzieci po wszczepieniu implantu �limakowego zrealizuj� sw�j potencja�? Badania i studia indywidualnych przypadk�w z kontynentu europejskiego i Ameryki P�nocnej sugeruj�, �e wczesne i systematyczne stosowanie fonogest�w przez cz�onk�w rodziny i profesjonalist�w pracuj�cych z dzieckiem w znacz�cy spos�b mo�e podnie�� poziom korzy�ci, jakie odnosi dziecko po zaimplantowaniu.

Fonogesty i zabieg implantacji �limakowej s� cz�sto opisywani jako "idealni partnerzy", poniewa� fonogesty umo�liwiaj� dost�p do j�zyka m�wionego 'd�wi�k po d�wi�ku', dzi�ki zastosowaniu wizualnego sposobu przekazu j�zyka, co jest idealnym zabiegiem przed operacj� wszczepienia implantu a tak�e jako spos�b wspierania dziecka w okresie pierwszych lat po operacji wszczepienia implantu

Badania francuskie¹ pokazuj�, �e dzieci, kt�re maj� pe�ny i systematyczny dost�p do fonogest�w przez zaimplantowaniem, radz� sobie znacz�co lepiej w wielu testach, ni� dzieci edukowane przy pomocy Francuskiego J�zyka Migowego czy te� oralnie. Badania pokaza�y, �e w okresie trzech i pi�ciu lat po implantacji dzieci pos�uguj�ce si� fonogestami radzi�y sobie znacz�co lepiej w zakresie:

• percepcji s��w ze zbior�w otwartych
• zrozumia�o�ci ich mowy dla otoczenia (mierzonej skal� Nottingham).

W Hiszpanii stosowanie fonogest�w jest norm� w niekt�rych centrach medycznych, a kilka z nich szczeg�lnie rekomenduje ich stosowanie. Obok projektu Modelo Oral Complementada (MOC, model m�wienia wspomaganego), na po�udniu Hiszpanii w programach oralnych u�ywa si� tak�e fonogest�w, a wiele z rehabilitowanych w ten spos�b dzieci korzysta z implant�w (w chwili obecnej programem obj�tych jest 20 dzieci w wieku mi�dzy 11 a 18 miesi�cy). Celem jest nie tylko zapewnienie najwy�szej jako�ci wsparcia dla dzieci, ale tak�e publikowanie bada�. Program funkcjonuje ju� od 12 lat i niekt�re z wynik�w s� zdumiewaj�ce, a rezultaty osi�gane przez dzieci w niekt�rych kategoriach rozwoju j�zykowego s� lepsze ni� te przewidziane dla danego wieku² .

Jane Smith pisze z Ameryki: Przez prawie 20 lat by�am specjalist� do spraw porozumiewania si� dla nies�ysz�cych dzieci posiadaj�cych implanty �limakowe. Ogromna wi�kszo�� z tych dzieci stosuje fonogesty.

Chocia� implanty sta�y si� niezwyk�ym prze�omem dla os�b nies�ysz�cych, rezultaty ich stosowania s� r�ne dla r�nych dzieci. Nigdy nie zgodzi�abym si� na to, �eby uniemo�liwia� dziecku korzystanie ze wzrokowej reprezentacji j�zyka m�wionego, dop�ki nie mam ca�kowitej pewno�ci, �e jest w stanie nauczy� si� wszystkiego poprzez korzystanie tylko ze s�uchu. Fonogesty pomagaj� uwyra�ni� i skontrolowa� to, co us�yszane; przyspieszaj� uczenie si� s�uchania i nabywanie j�zyka.

Wiele dzieci, kt�re otrzyma�y implanty dobrze odbiera r�ne d�wi�ki dochodz�ce do nich ze �rodowiska, ale post�p w zakresie percepcji mowy jest du�o wolniejszy. Nies�ysz�ce dzieci korzystaj�ce z fonogest�w s� w stanie znacznie szybciej nauczy� si� odbierania mowy.

Do niedawna wi�kszo�� z dzieci, kt�rymi si� opiekowa�am, otrzymywa�a implanty po uko�czeniu 3 roku �ycia - po okresie nabywania j�zyka. Zaobserwowa�am, �e dzieci, kt�re korzysta�y z fonogest�w, dysponowa�y ju� zinternalizowan� sieci� fonologiczn�, kiedy zaczyna�y uczy� si� s�uchania z implantami. By�y w stanie nauczy� si� s�uchowo tego, co ju� przyswoi�y sobie na drodze wzrokowej. Post�p w aspekcie uczenia si� s�uchania nast�powa� szybko, poniewa� dzieci mia�y ju� opanowana wewn�trzn� sie� fonemow�. Fonogesty pomagaj� dzieciom interpretowa� d�wi�ki, kt�re s�ysz� dzi�ki stymulacji elektrycznej jako te same d�wi�ki, kt�re widz� dzi�ki fonogestom.

Dla dzieci w wieku lat trzech i m�odszych, kt�re ucz� si� j�zyka jednocze�nie z otrzymaniem implantu, fonogesty tak�e stanowi� du�� pomoc. Fonogesty rozwijaj� wewn�trzny fonologiczny model mowy i j�zyka, co w p�niejszym okresie u�atwia nauk� czytania. Dziecko nie tylko s�yszy, ale tak�e widzi sylaby i wzorzec akcentowania wyrazu, mo�e dostrzec te struktury morfologiczne, kt�re s� trudne do uchwycenia s�uchem - w j�zyku angielskim jest to np. ko�c�wka liczby mnogiej, forma dope�niacza sakso�skiego, ko�c�wki przynale�ne r�nym czasom gramatycznym.

Po pewnym okresie czasu - r�nym dla r�nych dzieci - dzieci korzystaj�ce z fonogest�w ucz� si� i poznaj� nowe s�owa tylko poprzez korzystanie ze s�uchu. Wielu rodzic�w przestaje wtedy korzysta� z fonogest�w w domu (z wyj�tkiem sytuacji, kiedy dziecko jest k�pane lub p�ywa w basenie), ale dziecko u�ywa fonogest�w w szkole, zazwyczaj jest to szko�a integracyjna a dziecku towarzyszy transliterator. Dzieje si� tak dlatego, �e implanty nie radz� sobie z przeszkodami jakimi s� ha�as, odleg�o��, szybko�� i ilo�� informacji, kt�re s� przekazywane w klasie szkolnej.

Wi�kszo�� z moich dzieci, maj�cych implant i pos�uguj�cych si� fonogestami, ma umiej�tno�ci s�uchania, zas�b s�ownictwa i umiej�tno�ci j�zykowe rozwini�te w stopniu zaawansowanym. Jako przyk�ady mog� poda�: ucznia klasy drugiej, kt�ry otrzyma� najwy�sz� lokat� dla swojego wieku w pa�stwowym te�cie dla szk� podstawowych i uczennic� klasy pierwszej, kt�ra jest najlepsza w czytaniu ze swojej klasy.

Przyk�ady te s� znacz�ce, ale niezwykle rzadkie w grupie dzieci g�uchych. Sukcesy te powinny by� przypisane zar�wno wrodzonemu talentowi jak i, prawdopodobnie nawet w wi�kszym stopniu, u�ywaniu fonogst�w przy zastosowaniu implantu �limakowego.³

W Anglii takim przyk�adem mo�e by� Aleksandra, dziewczynka, kt�rej rozw�j j�zykowy by� bardzo op�niony a� do czasu, kiedy jej rodzice nauczyli si� u�ywa� fonogesty. W ci�gu kolejnych dw�ch lat Aleksandra szybko nadrobi�a zaleg�o�ci i przez zabiegiem zaimplantowania jej matka napisa�a, "profesjonali�ci stwierdzili, �e receptywny j�zyk Aleksandry rozwija si� adekwatnie do poziomu wieku i pojawi�o si� pytanie, czy Aleksandra nie jest zbyt zale�na od tego sposobu komunikowania si� i czy nie napotka na trudno�ci w przystosowaniu si� do implantu. W rzeczywisto�ci jednak przej�cie z komunikacji wspieranej fonogestami do komunikacji ca�kowicie oralnej przebieg�o absolutnie bezbole�nie. Ju� po trzech miesi�cach Aleksandra m�wi�a du�o wyra�niej i inni ludzie zacz�li ja rozumie�. Fonogest�w u�ywali�my jeszcze przez nast�pnych kilka miesi�cy, poniewa� wzmacnia�o to zwi�zek mi�dzy j�zykiem, kt�ry pozna�a na drodze wzrokowej z nowymi d�wi�kami kt�re poznawa�a poprzez s�uch. Nawet teraz fonogesty s� niezb�dne w sytuacjach, kiedy jest g�o�no, w chwilach, kiedy implant nie jest w��czony lub kiedy trzeba rozszyfrowa� d�wi�ki w jakim� wyrazie, trudnym nawet dla s�ysz�cych dzieci.

Mija teraz 4 i p� roku odk�d nauczy�am si� fonogestowa� i 2 i p� roku od momentu potrzymania przez Aleksandr� implantu. Post�p nast�pi� we wszystkim, co do czego mieli�my nadziej�, �e nast�pi. Jej wyniki w czytaniu i w zakresie s�ownictwa s� wy�sze ni� normy przewidziane dla jej wieku, a osobowo�� Aleksandry sta�a si� bardziej uformowana. G�uchota przesta�a by� czym� nie do pokonania. Jedyne czego �a�ujemy, to tego, �e Aleksandra nie mog�a wcze�niej skorzysta� z dobrodziejstwa fonogest�w i implantu �limakowego'.

W ocenie Aleksandry w 12 miesi�cy po otrzymaniu implantu jej nauczyciel napisa�: 'W czasie mojej 30-letniej praktyki pracy z dzie�mi ze znacznym uszkodzeniem s�uchu nigdy nie spotka�em si� z sytuacj� tak znacz�cego post�pu w pierwszym roku po implantacji, jak to ma miejsce w przypadku Aleksandry. Moim zdanie jest ona obecnie dziewczynk� ca�kowicie komunikuj�ca si� w spos�b ustno - s�uchowy, w zakresie zdolno�ci rozwoju mowy i j�zyka, i wykazuje poziom umiej�tno�ci s�uchania kt�rego normalnie oczekiwaliby�my dopiero po 2 - 3 latach korzystania z procesora'.

Dlaczego stosowanie fonogst�w umo�liwia osi�ganie takich sukces�w? S�ysz�cy ludzie korzystaj� ze swojej znajomo�ci d�wi�k�w j�zyka ojczystego, kiedy ucz� si� fonogestowa�. Nies�ysz�ce dzieci pos�uguj�ce si� fonogestami dokonuj� rzeczy odwrotnej: dzi�ki fonogestom buduj� wewn�trzny model j�zyka ojczystego opartego na d�wi�kach mowy - nawet je�eli tych d�wi�k�w nie s�ysz�. Kiedy implant pozwala im s�ysze� d�wi�ki mowy, te nowe do�wiadczenia ��czone s� z modelem j�zyka, kt�ry dzieci ju� zinternalizowa�y. Badania belgijskie - i wiele studi�w indywidualnych przypadk�w - potwierdzaj� fakt, �e dzieci korzystaj�ce z fonogest�w s� w stanie my�le� w j�zyku opartym na d�wi�kach mowy⁴.

To w�a�nie ten wzrokowy dost�p do j�zyka d�wi�kowego pozwala g�uchemu dziecku nabywa� i zrozumie� j�zyk m�wiony w okresie przed otrzymaniem implantu oraz w unikalny spos�b pomaga w nabywaniu j�zyka m�wionego w okresie po operacji wszczepienia. Pisze o tym Jane Smith, opieraj�c si� na swoim 20 - letnim do�wiadczeniu: 'Fonogesty pomagaj� uwyra�ni� i skontrolowa� to, co us�yszane; przyspieszaj� uczenie si� s�uchania i nabywanie j�zyka'.

Napisa�a Anne Worsfold.

Serdeczne podzi�kowania dla Maureen Brenton i Pat Cove za przet�umaczenie materia��w �r�d�owych.
T�umaczenie: dr Ewa Domaga�a-Zy�k.