Metoda ta zosta�a stworzona w Stanach Zjednoczonych w latach sze��dziesi�tych XX w. Jest znana na �wiecie pod nazw� Cued Speech - mowa ze wskaz�wkami, mowa wspomagana gestami r�ki. Jej pomys� zrodzi� si� po badaniach, kt�re stale wykazywa�y ograniczon� skuteczno�� kszta�cenia nies�ysz�cych. Opracowa� j� w roku 1966 Profesor Robert Orin Cornett (1913-2002), matematyk i fizyk, kt�ry by� prorektorem Uniwersytetu Gallaudeta w Waszyngtonie.

W tym czasie w s�ynnej ameryka�skiej uczelni dla nies�ysz�cych popularna by�a koncepcja "komunikacji totalnej". Student�w kszta�cono - w my�l tej koncepcji - z zastosowaniem r�nych �rodk�w komunikacji, a przede wszystkim z u�yciem j�zyka migowego. Umiej�tno�� komunikowania si� w sytuacjach codziennych, chocia� bardzo wa�na, nie jest jednak jednoznaczna z umiej�tno�ci� korzystania z wiedzy, kt�r� mo�na uzyska� tylko dzi�ki pe�nej znajomo�ci j�zyka d�wi�kowego, u�ywanego przez ca�e spo�ecze�stwo w dw�ch odmianach: m�wionej i pisanej. Pod kierunkiem Cornetta przeprowadzono badania wynik�w kszta�cenia. Okaza�o si�, �e g�usi uczniowie, a nawet studenci nie umiej� biegle czyta�, bo nie znaj� w wystarczaj�cym stopniu j�zyka angielskiego:

"Pocz�tek mojego zainteresowania problemem g�uchoty si�ga roku 1965, kiedy to dowiedzia�em si�, �e wi�kszo�� os�b z g��bokim prelingwalnym uszkodzeniem s�uchu nigdy nie osi�ga takiej umiej�tno�ci czytania, by czyta� z przyjemno�ci�, a cz�� z nich nie jest w stanie odszuka� w s�owniku znaczenia nieznanego im s�owa. Wcze�niej przypuszcza�em, �e osoby g�uche to mole ksi��kowe, dla kt�rych czytanie stanowi jedyne okno na �wiat. Kilka miesi�cy bada� nad tym zagadnieniem utwierdzi�o mnie w przekonaniu, �e problemem le��cym u podstaw trudno�ci w czytaniu nies�ysz�cych student�w by� brak mo�liwo�ci nauczenia si� j�zyka m�wionego. Nie znaj�c go, nies�ysz�cy nie mogli u�ywa� mowy do cel�w komunikacyjnych, nie umieli odczytywa� jej z ust i w konsekwencji nie byli w stanie nauczy� si� czyta� (byli jedynie zapoznawani ze znaczeniami s��w j�zyka pisanego). Tak wi�c doszed�em do wniosku, �e osoby nies�ysz�ce potrzebuj� wygodnego sposobu dok�adnego przedstawiania j�zyka m�wionego przy wykorzystaniu drogi wzrokowej. By� to problem, kt�ry postanowi�em rozwi�za�. Dostrze�ona przeze mnie potrzeba wyznaczy�a kierunek moich poszukiwa�".

Cornett stara� si� znale�� spos�b udost�pniania im j�zyka w takiej postaci, kt�ra umo�liwi�aby dok�adne poznanie wszystkich jego element�w. Jego celem by�o u�atwienie osobom nies�ysz�cym pe�nego poznania j�zyka d�wi�kowego w mowie i w pi�mie. Jednocze�nie chodzi�o mu o to, aby poznawanie j�zyka odbywa�o si� w naturalnych warunkach �ycia dziecka, tj. czasie ustawicznych swobodnych rozm�w z osobami bliskimi. Do realizacji tego zadania umiej�tnie wykorzysta� swoj� wiedz� z zakresu akustyki, fonetyki i fonologii.

Cornett zastosowa� nast�puj�ce rozumowanie: je�li obrazy wymawianych g�osek b�d� r�ni�y si� od siebie wygl�dem tak samo jak r�ni� si� d�wi�ki dla normalnie funkcjonuj�cego ucha, to dziecko z uszkodzeniem s�uchu b�dzie mog�o �atwo nauczy� si� j�zyka dzi�ki spostrzeganiu wzrokowemu. Wiadomo jednak, �e obrazy g�osek na ustach nie r�ni� si� od siebie tak wyra�nie, �eby mo�na by�o ka�d� z nich rozpozna� w szybko p�yn�cym strumieniu mowy. Uk�ady ust w czasie wymawiania r�nych g�osek s� bardzo podobne, a cz�sto nawet identyczne. Trzeba je wi�c uzupe�ni� czym�, co sprawi, �e stan� si� wyraziste i jednoznaczne. Powsta� pomys� zastosowania dyskretnych ruch�w r�ki i uk�ad�w palc�w.

Pomys� stosowania gest�w, kt�re nie maj� w�asnego znaczenia, a tylko uzupe�niaj� obrazy g�osek na ustach, nie jest nowy w surdopedagogice. Na pocz�tku XIX w. polski lekarz i surdopedagog, Jan Siestrzy�ski stworzy� koncepcj� "znak�w r�czno-ustnych", kt�r� przedstawi� w dziele Teoria i mechanizm mowy[...] (1820). Zastosowa� siedem uk�ad�w d�oni, kt�re uzupe�nia�y wymawiane g�oski, pomagaj�c je odr�ni� i rozpozna�. Metoda Siestrzy�skiego tym si� r�ni od koncepcji Cornetta, �e Siestrzy�ski nie potrafi� jeszcze doceni� odmiennych funkcji samog�osek i sp�g�osek w ci�gu fonicznym i potraktowa� je jednakowo. "Znaki r�czno-ustne" nie zosta�y wykorzystane na szersz� skal�. Nie zachowa�a si� te� ich pe�na prezentacja.

R. Orin Cornett nie zna� pomys�u Siestrzy�skiego, ale zastosowa� podobne rozumowanie i - uwzgl�dniaj�c nowoczesn� wiedz� o sp�g�oskowo-samog�oskowej strukturze ci�gu fonicznego mowy - opracowa� system gest�w wspomagaj�cych, uzupe�niaj�c samog�oski ruchami r�ki w kierunku umownych punkt�w, a sp�g�oski - umownymi uk�adami palc�w. Zasada uzupe�niania jest nast�puj�ca: podobnemu na ustach towarzyszy inne na d�oni. Gesty nie zast�puj� m�wienia. S� do niego dodane. Ich celem nie jest oznaczanie cech fonologicznych g�osek, ale wzbogacenie wizualnego kontinuum mowy tak, �eby wszystkie jednostki j�zykowe sta�y si� dost�pne dla osoby odczytuj�cej z ust. Okaza�o si�, �e wystarczy osiem uk�ad�w palc�w i cztery lub pi�� umownych lokacji d�oni w pobli�u twarzy, aby mo�na by�o osi�gn�� jednoznaczne obrazy jednostek ci�gu po��cze� ruch�w narz�d�w mowy i r�ki.

Pomys� okaza� si� nie tylko interesuj�cy teoretycznie, ale r�wnie� realny w praktyce i wkr�tce znalaz� zastosowanie w kszta�ceniu dzieci z najg��bszymi uszkodzeniami s�uchu. W 1967 roku zorganizowano pierwsze szkolenie dla stu nauczycieli, a nast�pnie wprowadzono Cued Speech do program�w szkolenia rodzic�w i nauczania dzieci w Stanach Zjednoczonych.

W tym samym roku, w kt�rym Cornett opracowa� Cued Speech, metoda zosta�a u�yta w pracy z pierwszym dzieckiem nies�ysz�cym, 24-miesi�czn� Leah Henegar. Leah pochodzi�a z rodziny s�ysz�cej. Rodzice wychowywali czworo dzieci, nie mieli wi�c czasu na uczenie c�reczki ka�dego s��wka. Nie byli te� w stanie sami uczy� si� ameryka�skiego j�zyka migowego, kt�ry - jak ka�dy j�zyk migowy - jest j�zykiem bardzo trudnym, je�li chce si� opanowa� go na wysokim poziomie, a nie ogranicza� si� do kilkuset znak�w. Cued Speech okaza�a si� �atwiejsza i bardzo efektywna. Umiej�tno�ci j�zykowe dziewczynki oraz jej zdolno�� czytania rozwija�y si� w przybli�eniu na takim poziomie jak u dziecka s�ysz�cego. Jej post�py by�y wspomagane przez fakt, �e nie tylko rodzice, ale r�wnie� siostry nauczy�y si� u�ywa� Cued Speech. Leah uczestniczy�a we wszystkich zaj�ciach i rozmowach rodzinnych, a ponadto matka przekazywa�a jej to, co m�wi�y obce osoby w jej obecno�ci. Dziewczynka u�ywa�a Cued Speech zar�wno w odbiorze jak i w ekspresji. Jej mowa na pocz�tku by�a trudna do zrozumienia. Oczywi�cie Leah potrzebowa�a, podobnie jak wszystkie dzieci nies�ysz�ce, specjalnych zaj�� z wykwalifikowanym logoped�, kt�ry nauczy� j� prawid�owo wymawia� wszystkie g�oski. Obecnie m�wi poprawnie i zrozumiale, u�ywa idiom�w. Leah uko�czy�a publiczn� szko�� �redni�, wy�sze studia i dodatkowe szkolenie komputerowe razem ze s�ysz�cymi. Wysz�a za m�� za s�ysz�cego m�czyzn�, kt�ry nauczy� si� Cued Speech, mimo �e Leah jest tak bieg�a w czytaniu z ust, �e ju� nie potrzebuje ci�g�ego u�ywania gest�w. Rozumienie mowy uzupe�nianej jest jednak bardziej efektywne.

Od czasu gdy Leah Henegar zaczyna�a uczy� si� Cued Speech, tysi�ce dzieci na wszystkich kontynentach mia�y mo�no�� dozna� dobroczynnego wp�ywu tego sposobu wspomagania komunikacji j�zykowej. Metoda najpierw upowszechni�a si� w krajach angloj�zycznych: w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii i Australii. W ci�gu nast�pnych dwudziestu lat metoda zosta�a zaadaptowana do kilkudziesi�ciu j�zyk�w u�ywanych przez du�e spo�eczno�ci na �wiecie i jest znana w wielu krajach. Obecnie jest ju� przystosowana do 59 j�zyk�w.

Cued Speech jest u�ywana w wielu du�ych o�rodkach specjalnych dla g�uchych, ale najlepsze rezultaty przynosi w rodzinach s�ysz�cych wychowuj�cych nies�ysz�ce dzieci oraz w nauczaniu integracyjnym, w szko�ach, do kt�rych ucz�szczaj� pojedyncze dzieci nies�ysz�ce razem ze s�ysz�cymi.

Najpowszechniej i najskuteczniej - jak informuj� publikacje - jest u�ywana w Australii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Indiach. W najbli�szym nam geograficznie kr�gu kulturowym jest stosowana z powodzeniem w Belgii (w O�rodku "Rozumie� i M�wi�" w Brukseli) i we Francji (w Narodowym Instytucie G�uchych w Pary�u).

Na �wiecie istniej� o�rodki i stowarzyszenia zajmuj�ce si� upowszechnianiem Cued Speech w�r�d rodzin wychowuj�cych dzieci z g��bokimi uszkodzeniami s�uchu (np. Narodowe Stowarzyszenie Cued Speech w Stanach Zjednoczonych). Wydawane s� te� specjalne czasopisma (np. "Cued Speech News", "On Cue") i inne publikacje po�wi�cone tej metodzie. Prowadzone s� badania naukowe oceniaj�ce jej przydatno�� i warunki skuteczno�ci.

Koncepcja Profesora Roberta Orina Cornetta dotar�a do Polski na pocz�tku lat osiemdziesi�tych dzi�ki uczestnictwu Profesora Tadeusza Ga�kowskiego w pracach Mi�dzynarodowego Biura Audiofonologii (BIAP) oraz jego kontaktom ze specjalistami belgijskimi, profesorem Olivierem P�rier i dyrektorem o�rodka "Rozumie� M�wi�" Jean-Marie Capouillez. Pierwsze pr�by przystosowania Cued Speech do j�zyka polskiego nie znalaz�y praktycznego zastosowania, poniewa� zbyt �ci�le trzyma�y si� angielskiego orygina�u i nie uwzgl�dnia�y specyfiki systemu fonologicznego polszczyzny (Wypych 1983; Kaczmarek 1986).

Zastosowanie i naukowy opis znalaz�a polska wersja tej metody opracowana przez Kazimier� Krakowiak w 1984 r. W tej wersji uda�o si� wypracowa� system gest�w skutecznie wspomagaj�cych wzrokow� percepcj� wypowiedzi w j�zyku polskim. Wymaga�o to zastosowania tych samych co w angielskim wzorze zasad ��czenia g�osek z gestami uzupe�niaj�cymi i stworzenia nowego systemu, odpowiadaj�cego charakterowi j�zyka polskiego. Po��dane te� by�o zachowanie w jak najwi�kszym stopniu zgodno�ci z orygina�em, aby nie zatraci� uniwersalnego charakteru Cued Speech. Metoda jest obecnie znana w Polsce pod nazw� fonogest�w.

W 1985 r. fonogesty zosta�y zastosowane w pracy z pierwszym dzieckiem (�ukaszem, synem autorki). W kolejnych latach zosta� przeprowadzony eksperyment pedagogiczny, kt�rego przebieg i wyniki przedstawiono szczeg�owo w monografii pt. Fonogesty jako narz�dzie formowania j�zyka dzieci nies�ysz�cych (Krakowiak 1995). Na podstawie do�wiadczenia zdobytego w czasie eksperymentu zosta� te� opracowany podr�cznik: M�wimy z fonogestami. Przewodnik dla rodzic�w i przyjaci� dzieci i m�odzie�y z uszkodzonym s�uchem (Krakowiak, S�kowska 1996).